تئوری انتخاب چیست و چه کاربردی دارد؟ در این مقاله از سایت استاد یاوریان تصمیم داریم به تشریح مباحث مرتبط با تئوری انتخاب بپردازیم.

تئوری انتخاب چیست؟

به طور کلی تئوری انتخاب (Choice Theory) توسط دکتر ویلیام گلاسر یکی از مطرح ترین روانشناسان قرن بیستم ارائه شده است. به طوری که وی را با نام این کتاب یعنی نظریه انتخاب می شناسند. می توان گفت هدف اصلی تئوری انتخاب این است که بدانیم تمام مسائلی که در زندگی تجربه می کنیم و به نحوی با آن سروکار داریم، نتیجه انتخاب های خود ما می باشد. در حقیقت هر عملی عکس العملی دارد و یا به بیانی دیگر انتخاب های ما موجب رویدادهایی خواهند بود که در زندگی ما رقم خورده است.

در این نظریه آنچه مشهود است، توجه به انتخاب هایی است که منشاء آن به خود فرد برمی گردد. هرچند که شاید انسان نقش بسزایی در اتفاقات زندگی خود نداشته باشد، اما صد درصد مسئولیت تجارب حاصل از این اتفاقات به عهده او خواهد بود و ناگزیر با آن روبرو خواهد شد.

مرکز درونی هر انسانی مملو از نیازهای مختلف و احساسات پایدار و زودگذر است که با تقویت این ناحیه می تواند به بهترین شکل ممکن در برابر چالش ها و رویدادهای مختلف عکس العمل منطقی داشته باشد و مسائل خود را حل کند. جایگاه علم روانشناسی در این مقوله با توجه به تعریف کنترل بیرونی براساس الگویی ذهنی مشخص تر بوده و می توان براساس آن درکی درست از نظریه انتخاب در طول زندگی انسان دست یافت.

همچنین بخوانید:

پدیده ارتباط توهمی و استراتژی تفکیک ذهنی

دکتر ویلیام گلاسر نیز طبق این الگو، مدلی را طراحی کرد که آن را «نظریه انتخاب» نامید. اساس این مدل مرتبط به کلیه انتخاب ها و رفتارهای هر فردی است که توسط تحلیل های درونی او تمامی هیجانات و انگیزه های فرد آشکار می شود.

براساس تئوری انتخاب گلاسر، احساسات و رفتارهای بنیادین هر فرد نوعی عملکرد بر پایه تحلیل رفتاری او است که اهمیت توجه به نیازهای مختلف و جهت دادن یا برآورده نمودن آن را ملزم می داند. مبانی که در تئوری انتخاب بیان می شود این است که راهکار بسیاری از مشکلات انسان ها در اصلاح انتخاب ها و رفتارهای آنها نهفته است، نه در درمان هایی دارویی و شیمیایی که نه تنها جوابگو نخواهد بود؛ بلکه دوره درمان و حل مسائل را نیز به تأخیر خواهد رساند.

اصول ده گانه تئوری انتخاب

تئوری انتخاب را می توان چارچوبی کلی از تمامی عمل ها و احساسات درونی و بیرونی افراد تصور کرد که مسلماً دارای اساس و اصولی منطقی و حساب شده می باشند. این اصول منطقی جهت دهی درستی برنحوی عملکرد فرد و شرایط حاکم خواهد داشت. اصول ده گانه اساسی در نظریه انتخاب به شرح زیر می باشند، که عبارتند از:

۱) تنها کسی که ما می توانیم رفتارهایش را کنترل کنیم، خودمان هستیم.

۲) تنها چیزی که بین ما و دیگران رد و بدل می شود، اطلاعات است. اینکه با این اطلاعات چه کنیم و یا نسبت به آن چه برخوردی داشته باشیم، به خودمان بستگی دارد.

۳) ریشه تمام مشکلات روانشناختی در مشکلات رابطه است. یعنی مشکلات روانشناختی بلند مدت، از جنس «مشکلات در رابطه» هستند. دکتر ویلیام گلاسر اعتقاد دارند که انسان موجودی فیزیولوژیک است و نیازمند روابط سالم و مستحکم با اطرافیان است. چنانچه این نیاز نادیده انگاشته شود، منجر به مشکلات متعدد در زندگی وی می شود.

همچنین بخوانید:

تحلیل بیشتر کنترل های درونی و بیرونی

۴) مشکل رابطه ای، همواره بخشی از زندگی کنونی هر فردی است . در بیانی ساده تر می توان گفت، ما می توانیم از خیلی چیزها آزاد شویم؛ اما هرگز نمی توانیم بدون حداقل یک رابطه شخصی رضایت بخش ، شادمانه زندگی کنیم.

۵) رویدادهای دردناک گذشته، درآنچه امروز هستیم، نقش مهمی دارند. اتفاقات و حوادث دردآور اگر چه به مرور زمان کمرنگ می شوند، اما در برخی افراد احساسی همچنان قدرتمندانه تسلط دارد.

۶) هر فرد نیازمند پنج محرک اصلی ژنتیکی است که این پنج مورد شامل، نیاز به زنده ماندن، نیاز به عشق و تعلق خاطر، نیاز به قدرت، نیاز به آزادی و نیاز به تفریح است. این پنح محرک باید در طول زندگی هر فردی مورد توجه قرار بگیرد.

۷) زندگی انسان ها شامل دو دنیای کمی و کیفی است. دنیای کیفی بخشی از دنیای ما است که از مهمترین چیزهای که می دانیم و می شناسیم تشکیل شده است. به عنوان مثال، ما برای تامین نیازها باید یک یا چند تصویر یا اتفاق خوش آیند را وارد دنیای کیفی خود کنیم و آن را بهبود بخشیم.

۸) افراد به طور مدام از ابتدای تولد تا مرگ مشغول«رفتار کردن»هستند. این رفتارکردن در شکل کلی از چهار بخش جدایی ناپذیر نظیر عمل، فکر، احساس و فیزیولوژیک تشکیل شده است واساس عملکرد هر فرد می باشد.

۹) رفتارها همیشه باید در قالب فعل یا مصدر بیان شود. در بیانی ساده، به جای گفتن جمله، من افسرده شده ام یا دچار افسردگی هستم. بگوییم من انتخاب کرده ام افسرده باشم. من افسردگی می کنم. یا خودم را افسرده کرده ام. به این ترتیب قبول و پذیرش این رفتار برای فرد قابل تآمل خواهد بود و از طرفی نیز خود را مختار بر انتخاب خواهد دانست.

همچنین بخوانید:

چگونه می توان عشق واقعی را با هوش عاطفی پیدا کرد؟

۱۰) بر اساس تئوری انتخاب، رفتار همیشه انتخابی است.و فرد انتخاب کننده رفتار می باشد. البته ما روی دو بخش فکر و عمل، قدرت انتخاب داریم. بنابراین کلیه اعمال فیزیولوژیکی و احساسی به عنوان تابعی از این انتخاب ها، تحت تاثیر قرارمی گیرند.

کاربرد تئوری انتخاب کدام است؟

کاربرد تئوری انتخاب چیست؟

تئوری انتخاب بخش اعظمی از زندگی هر فرد را در بر می گیرد. طبیعتاً در همه جوامع تئوری انتخاب کارآمد و مفید، می تواند کاربردهایی مؤثر و مستمر نیز داشته باشد. زمانی یک انتخاب کارآمد خواهد بود که تحت فشارهای بیرونی و درونی نباشد. یعنی دغدغه های حیاتی انسان های جامعه مرتفع شده باشد. در این صورت انتخاب منطقی و درست خواهد بود.

عوامل اجتماعی و اقتصادی حاکم بر افراد جامعه ممکن است، باعث تسهیل در انتخاب های مختلف یا اجبار آنها باشد. از طرفی نیز توصیف کاربردهای تئوری انتخاب در ازدواج، عشق، خلاقیت، آموزش، محیط کار، محیط زندگی، تعارض ها و … به وضوح دیده می شود.

در جامعه ای که شایسته سالاری وجود نداشته باشد و یا افراد مستحق به انجام فعالیت به دلیل به کارگیری افراد دیگر که تجربه چندانی از فعالیت مذکور ندارند، بیکار شده باشند. در پی آن به دلیل عدم اشتغال افراد درسطح جامعه، مشکلاتی نظیرافسردگی، تخلفات مختلف و مصرف انواع مواد مخدر روی می آورند که می تواند باعث افزایش ناهنجاری در جامعه گردد. اما زمانی که درجامعه آزادی و حق انتخاب کامل وجود داشته باشد و یا شایسته سالاری مبنای دستاوردهای اساسی یک جامعه باشد، مسلماً افراد انگیزه به کارگیری تئوری انتخاب در سطح جامعه را نیز پیدا می کنند.

همچنین بخوانید:

بهزیستی

تئوری انتخاب می تواند از سطح انتخاب های فردی به سطح انتخاب های عمومی و جامعه ای که به صورت گروهی انجام می گردد، ختم شود. مهم ترین نظریه ای که در مدیریت دولتی نوین برای غلبه بر حاکمیت بوروکراسی مورد حمایت قرار می گیرد، نظریه انتخاب عمومی است. طبق این نظریه به کارگیری نظریه انتخاب عمومی برای حل مشکلات مدیریتی بهترین گزینه است.

فرض اساسی نظریه انتخاب عمومی این است که افراد به طریقی عقلانی و منفعت طلب عمل می کنند و همواره به دنبال این هستند که منافع بیشتری ببرند.. تئوری انتخاب عمومی، زیر شاخه ای از علم اقتصاد است که در عرصه های مختلف سیاسی و اجتماعی جامعه را مورد بررسی قرار می دهد. در انتخاب عمومی عنوان می شود که یک انسان عقلانی باید با نظامی انگیزشی هدایت شود تا بتواند فارغ از اینکه چه تمایلات شخصی و خصوصی دارد، به خوبی در آن فعالیت کند. طرفداران نظریه انتخاب عمومی معتقد هستند که این فرضیه عقلانیت گرایی و منفعت طلبی، در هر حوزه ای کاربرد دارد.

در تئوری انتخاب نیز می توان بر این فرض اکتفا نمود و حل مشکلات عدیده زندگی را براساس آن برطرف ساخت. مردم درکلیه اقدامات و تصمیم گیری هایشان همواره به دنبال کسب حداکثر مزایای ممکن و حداقل هزینه ها هستند. آنها زمانی که ترجیحات خود را به شیوه ای کارآمد و با حداکثر منفعت تعقیب می کنند به طریقی عقلانی عمل می کنند و در حقیقت از عملکرد خود رضایتمندی کامل دارند؛ از این رو اگر اشخاص پیوسته ترجیحات خود را بهینه کنند، رفتاری عقلایی خواهند داشت؛ زیرا افراد اساسأ در رفتارشان منفعت طلب و خود خواه عمل می کنند. و در انتخاب هر عملی که قصد انجام آن را دارند، رفاه شخصی یا خانوادگی خود را مد نظر قرار می دهند.

همچنین بخوانید:

ازدواج

کاربردهای اساسی نظریه انتخاب در تغییر رفتارهای پرخطر، تغییر خلقیات ناهنجار، انتخاب همسر، انتخاب شغل مورد علاقه، تغییر رفتارهای نامناسب نوجوانان و جوانان و غیره از مهمترین مسائلی است که می توان به آن اشاره کرد.

سخن آخر این که، تئوری انتخاب در چارچوبی کلی به این مهم معتقد است که این خود افراد هستند که رفتارهایشان را خودشان انتخاب می کنند و دلیل اصلی انتخاب هر رفتار نیز مربوط به ارضای یک یا چند نیاز ژنتیکی و ذاتی در فرد است. البته ممکن است گاهی ما به انتخاب رفتارهای مختلف به صورت مؤثر یا نامؤثر دست بزنیم. اما در هر صورت ما رفتارهای خودمان را انتخاب می کنیم و در نتیجه مسئول انتخاب های خود نیز هم هستیم.