روان شناسان معتقدند که زوج هایی که شخصیت شان به هم شبیه تر باشند ازدواج پایدار تری دارند. اما این شباهت شخصتی یعنی چه؟ اصلا شخصیت یعنی چه؟ آیا رفتارهایی که دختر و پسر در دوران نامزدیشان دارند نشانه ویژگی شخصیتی شان است؟ آیا این رفتارها فقط یک ویترین اجتماعی است؟
شخصیت یک سری از ویژگی های آدمی است که در طول زمان پایدار می ماند. وقتی می گوییم فلانی شخصیت مهربانی دارد منظورمان این است که او در بیشتر زمان ها و تقریبا همیشه مهربان است.
برای این که بدانیم آیا به همسرمان شباهت داریم یا نه اول باید خودمان را بشناسیم. در مورد شخصیت خودمان، منظم و البته منصفانه فکر کنیم و بعد در مورد دیگران و از جمله همسرمان قضاوت کنیم. شناختن خود پایه همه تغییرات مثبت زندگی است.
تست پنج عاملی شخصیت یکی از معتبرترین تست های روان شناسی در دنیاست. محققانی که این تست را به وجود آورده اند سال ها صفات مختلف شخصیتی را انتخاب کرده اند و پرسشنامه های مفصل را روی مردم اجرا کرده اند و بعد با روش های پیچیده آماری به این پنج عامل بزرگ شخصیت رسیده اند.
یادتان باشد که معمولا هر چه نمره شما و همسرتان به هم شبیه تر باشد، شما بهتر با هم کنار می آیید. البته مسلما همیشه هم این طور نیست!
پرسشنامه شخصیتی پنج عاملی NEO (فرم کوتاه ۶۰ سوالی)
پرسشنامه NEOPI-R یکی از آزمون های شخصیتی است که بر اساس تحلیل عوامل ساخته شده است و از جدیدترین ابزارها در زمینه شخصیت است که توسط مک کری و کوستا در سال ۱۹۸۵ تحت عنوان پرسشنامه شخصیتی NEO معرفی شد. فرم تجدید نظر شده این پرسش نامه توسط همان مولفین تحت عنوان فرم تجدید نظر شده پرسشنامه شخصیتی نئو ارایه شده است .
فرم بلند این پرسشنامه در۲۴۰ عبارت ، به منظور اندازه گیری پنج عامل یا حیطه اصلی؛ روان نژندی، برونگرایی، انعطاف پذیری ، دلپذیر بودن و مسئولیت پذیری طراحی شده است. همچنین این پرسشنامه فرم دیگری به نام NEO-FFI دارد که یک پرسشنامه ۶۰ سؤالی است و برای ارزیابی پنج عامل اصلی شخصیت به کار می رود. در فرم ۲۴۰ سؤالی هر عامل ۶ سطح یا زیر مقیاس است، در حالیکه در فرم کوتاه هر عامل با ۱۲ سؤال سنجیده می شود.
عوامل پنج گانه شخصیت
پنج عامل اصلی شخصیت عبارتند از : روان نژندی ، برونگرایی ، انعطاف پذیری ، دلپذیر بودن ، مسئولیت پذیری و با وجدان بودن.
که به طور اختصار هر یک از آنها تشریح می شود؛
روان نژندی Neurotic (N)
مؤثرترین قلمرو مقیاس های شخصیت، تقابل سازگاری یا ثبات عاطفی با ناسازگاری یا روان نژندی است. متخصصین بالینی انواع گوناگونی از ناراحتی های عاطفی، چون ترس اجتماعی، افسردگی و خصومت را در افراد تشخیص می دهند، اما مطالعات بی شماری نشان می دهد، افرادی که مستعد یکی از این وضعیت های عاطفی هستند، احتمالا وضعیت های دیگر را نیز تجربه می کنند (مک کری و کوستا ، ۱۹۹۲).
تمایل عمومی به تجربه عواطف منفی چون ترس، غم، دستپاچگی، عصبانیت، احساس گناه و نفرت، مجموعه حیطه N را تشکیل می دهد. هر چند N چیزی بیشتر از آمادگی برای ناراحتی های روانشناختی دارد. شاید عواطف شکننده مانع از سازگاری می شود. مردان و زنان با نمره بالا در N مستعد داشتن عقاید غیر منطقی هستند و کمتر قادر به کنترل تکانش های خود بوده و خیلی ضعیف تر از دیگران با استرس کنار می آیند.
همچنانکه اسم این عامل نشان می دهد، بیمارانی که به طور سنتی به عنوان نوروتیک تشخیص داده شده اند، کلا نمرۀ بالایی در اندازه های N به دست می آورند(به عنوان مثال آیزنک ۱۹۶۴ به نقل از مک کری و کوستا ۱۹۹۲). اما مقیاس N این پرسشنامه همانند سایر مقیاس هایش یک بعد از شخصیت سالم را اندازه می گیرد. نمرات بالا ممکن است نشانه احتمال بالا برای ابتلا به برخی از انواع مشکلات روانپزشکی باشد. اما زیر مقیاس N نباید به عنوان اندازه ای برای اختلالات روانی در نظر گرفته شود. ممکن است که به دست آوردن یک نمره بالا در مقیاس N با یک اختلال قابل تشخیص روانی همراه نباشد، از طرفی تمام اختلالات روانی با نمره بالا در N همراه نیست. به عنوان مثال یک فرد ممکن است اختلال شخصیت ضد اجتماعی داشته باشد و نمره بالایی در N کسب نکند.
افرادی که نمرات آنها در N پایین است دارای ثبات عاطفی بوده و معمولا آرام، معتدل و راحت هستند، و قادرند که با موقعیت های فشارزا بدون آشفتگی یا هیاهو روبرو شوند.
برونگرایی Extraversion (E)
برونگراها، جامعه گرا هستند، اما توانایی اجتماعی فقط یکی از صفاتی است که حیطه برونگرایی دارای آن است. علاوه بر آن دوست داشتن مردم، ترجیح گروه های بزرگ و گردهمایی ها، با جرات بودن، فعال بودن و پرحرف بودن نیز از صفات برونگراها است. آنها برانگیختگی جنسی و نیز تحریک را دوست دارند و متمایلند که بشاش باشند. همچنین سرخوش، با انرژی و خوش بین نیز هستند. مقیاس های حیطه E به طور قوی با علاقه به ریسک های بزرگ در مشاغل، همبسته است(کوستا، مک کری و هالند، ۱۹۸۴).
بنابر تعریف جان و سریواستاوا (۱۹۹۹)، برون گرایی بیانگر وجود رویکردی پرانرژی به جهان مادی و اجتماعی در فرد می باشد که ویژگی هایی چون مردم آمیزی، فعال بودن، قاطعیت و جرات را شامل می شود. سازش پذیری نشانگر جهت گیری اجتماعی و جامعه پسند در مقابل نگرش خصمانه نسبت به دیگران می باشد که ویژگی هایی چون نوع دوستی، خوش قلبی، اعتماد و فروتنی را شامل می شود.
هر قدر که نشان دادن مشخصات برونگراها آسان است، به همان اندازه نشان دادن ویژگی های درونگراها مشکل است. در برخی از توصیف ها درونگرایی باید به منزله فقدان برونگرایی در نظر گرفته شود تا به عنوان ضد برونگرایی. از این رو افراد درونگرا خوددارترند تا غیردوستانه، مستقلند تا پیرو، یکنواخت و متعادلند تا تنبل و دیرجنب. وقتی منظور این است این افراد ترجیح می دهند تنها باشند ، شاید گفته شود این افراد کمرو هستند. افراد درونگرا لزوما از اضطراب های اجتماعی رنج نمی برند، گر چه این افراد روحیه بسیار شاد برونگرا را ندارند، ولی آدم های غیرخوشحال یا بدبینی نیستند. خصوصیات گفته شده شاید در مواردی عجیب یا بعید به نظر برسند اما آنها به کمک تحقیقات متعددی بر آورد شده اند و موجب پیشرفت های مفهومی در مدل پنج عاملی گردیده اند (کوستا و مک کری ، ۱۹۸۰ و مک کری و کوستا ، ۱۹۸۷)
این تحقیقات موجب شکسته شدن کلیشه های ذهنی که صفات متقابلی چون شاد- ناشاد ، دوستانه-خصمانه و معاشر-کمرو را به هم متصل می کنند، گردیده و اطلاعات جدیدی را در مورد شخصیت به وجود آورده است.
انعطاف پذیری Openness (O)
به عنوان یک بعد اصلی شخصیت، انعطاف پذیری در تجربه (یا گشودگی به تجربه) خیلی کمتر از N و E شناخته شده است. عناصر انعطاف پذیری چون تصور فعال، احساس زیباپسندی، توجه به احساسات درونی، تنوع طلبی، کنجکاوی ذهنی و استقلال در قضاوت، اغلب نقشی در تئوری ها و سنجش های شخصیت ایفا نموده اند، اما به هم پیوستگی آنها در یک حیطه وسیع و تشکیل عاملی از آن به ندرت مطرح بوده است. مقیاس انعطاف پذیری در پرسشنامه NEOPI-R شاید در وسیع ترین بعد بررسی شده است (مک کری و کوستا ، ۱۹۸۵). اشخاص منعطف هم درباره دنیای درونی و هم درباره دنیای بیرونی کنجکاو هستند و زندگی آنها از لحاظ تجربه غنی است. آنها مایل به پذیرش عقاید جدید و ارزش های غیرمتعارف بوده و بیشتر و عمیق تر از اشخاص غیر انعطاف پذیر هیجان های مثبت و منفی را تجربه می کنند.
سایر مدل های پنج عاملی اغلب این بعد را عقل نامیده اند. نمرات انعطاف پذیری با آموزش نمرات هوش همبسته است. انعطاف پذیری مخصوصا با جنبه های مختلف هوش چون تفکر واگرا که عاملی در خلاقیت می باشد، مربوط است (مک کری ، ۱۹۸۷). اما انعطاف پذیری ظرفیت هوشی خیلی محدودی دارند. در قالب تحلیل عوامل، اندازه های قابلیت ذهنی، عامل ششم مستقلی را تشکیل می دهند که مؤلفین، آن را خارج از حیطه شخصیت در نظر گرفته اند (مک کری و کوستا ، ۱۹۸۷).
مردان و زنانی که نمره پایینی در انعطاف پذیری می گیرند، متمایلند که رفتار متعارف داشته و دیدگاه خود را حفظ کنند، این افراد تازه های آشناتر را ترجیح می دهند و پاسخ های عاطفی آنان خیلی محدود است. گرچه انعطاف پذیری و انعطاف ناپذیری ممکن است در شکل های دفاع های روانی به کار رفته تاثیر کند. اما شواهدی وجود ندارد که نشان دهد انعطاف ناپذیری، به تنهایی یک عکس العمل دفاعی تعمیم یافته است. برعکس به نظر می رسد که اشخاص انعطاف ناپذیر به طور ساده یک حیطه محدودتری دارند اما ثبات بیشتری در علاقه به حیطه فعالیت خود نشان می دهند. همچنین آنان متمایل به حفظ وضعیت اجتماعی و سیاسی هستند، اما این افراد نبایدبه عنوان افراد قدرت طلب در نظر گرفته شوند. انعطاف ناپذیری به نابردباری، خصمانه یا قدرت طلبی پرخاشگرانه دلالت ندارد. این ویژگی ها به احتمال زیاد نشانه درجه دلپذیری در سطح خیلی پایین است.
متقابلا اشخاص انعطاف پذیر غیر سنتی و غیر متعارف هستند. علاقه مندند همیشه سؤال کنند و آماده پذیرش عقاید سیاسی و اجتماعی و اخلاقی جدید هستند. این تمایلات نباید این چنین تلقی شود که آنها افرادی غیر اصولی هستند. یک فرد انعطاف پذیر ممکن است به سیستم ارزش های خود مسئولانه پاسخ دهد، همچنان مانند سنت گراها. افراد انعطاف پذیر ممکن است از نظر روانشناسی خیلی سالم تر یا رشد یافته تر باشند اما انعطاف پذیری یا انعطاف ناپذیری بستگی به اقتضاهای یک موقعیت دارد و افراد هر دو گروه کارهای مفید و مؤثرتری در جامعه انجام می دهند.
دلپذیر بودن Agreeableness (توافق پذیری) (A)
همانند برونگرایی، دلپذیربودن مقدمتا بعدی از تمایلات بین فردی است. یک فرد دلپذیر اساسا نوع دوست است، او نسبت به دیگران همدردی کرده و مشتاق است که کمک کند و باور دارد که دیگران نیز متقابلا کمک کننده هستند. در مقابل فرد غیر دلپذیر ستیزه جو، خود مدار و شکاک نسبت به دیگران بوده و رقابت جو است تا همکاری کننده.
افراد، بسیار مایلند که دلپذیر بودن را هم به عنوان صفتی که از لحاظ اجتماعی مطلوب است و هم از لحاظ روانی سالم تری است، ببینند. این امر نیز حقیقت دارد که افراد دلپذیر مقبول تر و محبوب تر از افراد ستیزه جو هستند، ولی باید توجه داشت که آمادگی برای جنگیدن در برابر منافع خود هم یک امتیاز است و لذا دلپذیر بودن در میدان جنگ یا در صحن دادگاه فضیلتی محسوب نمی شود، همچنین تفکر انتقادی و بدبین بودن در علم نیز به تحلیل های صحیح علمی کمک می کند. هیچ یک از دو قطب انتهایی این عامل از نقطه نظر جامعه مطلوب نیست و نیز هیچ یک لزوما در مورد سلامت روانی فرد نیز مفید نمی باشد.
هورنای (۱۹۴۵) در مورد دو تمایل نوروتیک “حرکت به طرف مردم” و “حرکت بر علیه مردم” بحث نموده است که این دو شبیه شکل مرضی دلپذیر بودن و ستیزه جو می باشد. نمره پایین در A با حالات خودشیفتگی، ضد اجتماعی و اختلال شخصیتی پارانویید همراه بوده، در حالی که نمره بالا در A با اختلال شخصیتی وابسته همراه است (کوستا و مک کری ، ۱۹۹۰)
مسئولیت پذیری و با وجدان بودن Conscientiousness (C)
تعدادی از تئوری های شخصیت بخصوص نظریه روان پویایی به کنترل تکانه ها توجه دارند. در طول دوره رشد اغلب افراد یاد می گیرند که چگونه با آرزوهایشان کنار بیایند و ناتوانی در جلوگیری از تکانه ها و وسوسه ها کلا نشانه ای از بالا بودن N در میان بزرگسالان است.
وظیفه شناسی و مسئولیت پذیری (با وجدان بودن) توصیف کننده قدرت کنترل تکانه ها، به نحوی که جامعه مطلوب می داند و تسهیل کننده رفتار تکلیف محور و هدف محور است. وظیفه شناسی ویژگی هایی چون تفکر قبل از عمل، به تأخیر اندازی ارضا خواسته ها ، رعایت قوانین و هنجارها و سازماندهی و اولویت بندی تکالیف را در بر می گیرد. کنترل خود ، همچنین می تواند به مفهوم قدرت طرح ریزی خیلی فعال، سازماندهی و انجام وظایف محوله به نحو مطلوب نیز باشد.
تفاوت های فردی در این موارد اساس با وجدان بودن است . فرد با وجدان هدفمند، با اراده و مصمم است. افراد موفق ، موسیقیدانان بزرگ و ورزشکاران مشهور این صفات را در حد بالا دارند. دیگمن و تاکوموتوچوک (۱۹۸۱) این حیطه را “تمایل به موفقیت” نامیده اند.
نمره بالا در C با موفقیت شغلی و تحصیلی همراه است. نمره پایین در C ممکن است موجب شود که فرد از باریک بینی لازم، دقت و پاکیزگی زیاد و معتادکار بودن اجتناب کند.
با وجدان بودن یک جنبه از آن چیزی است که “منش” نامیده می شود . افراد با نمره بالا در C زیاد دقیق، خوش خلق، و مطمئن هستند. اما افراد با نمرات پایین در C لزوما فاقد اصول اخلاقی نیستند اما در به کارگیری اصول اخلاقی زیاد دقیق نیستند. همچنین آنان در تلاششان برای رسیدن به هدف بیحال هستند. مدارکی وجود دارد که این افراد خیلی لذت گرا بوده و علاقه زیادی به امور جنسی دارند (مک کری و کوستاو ، ۱۹۸۶).
شیوه نمره گذاری سؤالات به صورت پنج گزینه ای از کاملا مخالفم (۱) ، مخالفم (۲) ، نظری ندارم (۳) ، موافقم (۴) ، کاملا موافقم (۵) است . برخی پرسش ها به صورت معکوس نمره گذاری می شوند.
مدت زمان لازم جهت تکمیل پرسشنامه؛۱۵ دقیقه است و پرسشنامه به صورت خودسنجی مورد استفاده قرار می گیرد.
تفسیر
این تست کلا پنج جنبه از شخصیت شما را می سنجد. پایداری هیجانی تان، برون گرایی یا درون گرایی تان، اشتیاقتان به تجربه های تازه، توافق پذیریتان و مسئولیت پذیریتان. برای همین یک نمره کلی از این تست به دست نمی آید، ۵ نمره به دست می آید که هر کدامشان مربوط به یک عامل شخصیتی شماست. تفسیر ها را که بخوانید دقیق تر دستتان می آید هر کدام از این عوامل شخصیتی چه معنایی دارند.
| نمره های شما | از ۱۲ تا ۲۴ نمره | از ۲۴ تا ۴۸ نمره | از ۴۸ تا ۶۰ نمره |
| (روان نژندی) | شما آدمی هستید که هیجانتان پایداری دارید. دمدمی مزاج نیستید و اضطراب و افسردگی و استرس را کمتر به خانه ذهنتان راه می دهید. | شما گاهی هیجانتان پایدار است و گاهی نه . احتمالا خیلی آدم خوشحال و آرامی نیستید. ولی ناراحت و نا آرام هم نیستید. متوسطید دیگر. | شما روی هم رفته آدم مضطربی هستید. همیشه زندگیتان با افسردگی، اضطرب و خشم درونی آمیخته است. برای تغییر دادن شخصیت وقت دراز مدتی لازم دارید. |
| ( برون گرایی درون گرایی) | شما آدم درون گرایی هستید. تنهایی را بیشتر دوست دارید. دوست دارید هر کاری را بدون حضور دیگران انجام دهید. | شما نه کاملا درون گرا هستید و نه کاملا برون گرا. بعضی وقت ها با جمع بودن را ترجیح ومی دهید و گاهی تنهایی. هر چه نمره تان بالاتر باشد برونگرا ترید. | شما آدم برون گرایی هستید. با جمع بدون را دوست دارید. دوست دارید حتی کارهایی را که می شود تنهایی انجام داد با جمع انجام دهید. |
| ( اشتیاق به تجارب تازه) | شما آدمی هستید که خیلی با هنر و سفر کردن و چیزهای تازه را تجربه کردن میانه ای ندارید. دوست دارید چیزهای موجودزندگیتان را حفظ کنید. شما محافظه کارید. | شما نه کسی هستید که کاملا محافظه کار است و نه از تجربه چیزهای جدید بدتان می آید. گاهی به این و گاهی به آن تمایل دارید. | شما عشق سفر هستید. عشق چیزهای جدید. حالا بستگی به علاقه تان دارد از غذاهای جدید گرفته تا داستان های جدید. |
| ( توافق پذیری) | شما کسی هستید که خیلی دیگران برایتان مهم نیستند. برای همین گروه های دوستان، گروه های کاری و خانواده خیلی از شما خوششان نمی آید. کلا شما برای زندگی سازگارانه در جمع آفریده نشده اید. | شما در بعضی از موارد ترجیح می دهید دیگران را هم در نظر بگیرید و در بعضی موارد نه. احتمالا به موقعیت بستگی دارد. ممکن است در محل کار آدم سازگاری باشید اما در خانه نه. | شما آدم مردم داری هستید. آدمی که دیگران برایتان خیلی مهم هستند. خیلی زیاد. جمع با بودن با شما خیلی حال می کند. چون شما هم هوای جمع را دارید |
| (مسوولیت پذیری و با وجدان بودن) | شما آدم بی مسئولیت و وظیفه نشناسی هستید. معمولا در محل کارتان به خاطر این ویژگیتان مشکل دارید. چندان آدم معتمدی نیستید. | هر چه نمره شما بالاتر باشد بیشتر مسئولیت پذیرید. روی هم رفته نه چندان وظیفه شناسید و نه چندان بی وجدان. | شما آدم با وجدان، وظیفه شناس و با مسئولیتی هستید. برای همین توی محل کار و جمع خانواده تان روی حرف شما خیلی حساب می کنند |
